آزمایش اسپرم یک تست مهم برای زوج های نابارور است که باید قبل از شروع هر گونه درمان برای ناباروری، (حتی در صورت وجود اختلال در خانم) انجام شود.

آزمایش اسپرم ، تست استاندارد و قدم نخست برای بررسی قدرت باروری مرد است که در زوج های نابارور بعد از شرح حال کامل و معاینه فیزیکی انجام میشود.

زمان مناسب برای انجام تست ٢ تا ٧ روز پس از آخرین خروج اسپرم (به هر روش) می باشد. عدم رعایت زمان بندی فوق سبب اخلال در نتیجه آزمایش می شود، بطوریکه آزمایشات انجام شده قبل از روز ٢، باعث اختلال در تعداد و آزمایشات انجام شده بعد از روز هفتم سبب اختلال در حرکت اسپرم ها می شوند.

ظرف نمونه گیری شیشه ای، دهان باز و تمیز است اما نیازی به استریل بودن آن نیست. به علت اثر اسپرم کش مواد شوینده، نباید حین نمونه گیری از ماده ای استفاده شود. صرفا از روی آزمایش اسپرم تنها، نمیتوان افراد را به دو گروه بارور و نابارور تقسیم کرد. وجود یک آزمایش اسپرم نرمال برای نتیجه گیری کافی است و نیازی به تکرار آن نمی باشد.

آزمایش اسپرم به منظور محاسبه تعداد اسپرم و همچنین سلامت و قدرت باروری اسپرم انجام می‌شود. منی مایعی است که حاوی اسپرم، مواد قندی و پروتئینی دیگر است و در هنگام انزال مرد از وی خارج می‌شود. در آزمایش اسپرم سه فاکتور اصلی زیر بررسی می‌شوند:

• تعداد اسپرم
• شکل اسپرم
• حرکت اسپرم یا موتیلیتی اسپرم

برای تشخیص سلامت اسپرم، گاهی دو یا سه آزمایش اسپرم به‌صورت جداگانه انجام می‌شود. تعداد اسپرم‌ها به‌صورت روزانه متغیر است، از این‌ رو میانگین گرفتن نمونه‌های اسپرم، می‌تواند نتیجه اثربخشی ارائه دهد.

آزمایش اسپرم به چه منظور انجام می‌گیرد؟

* ناباروری آقایان

مشکل ناباروری در زوجین، یکی از مواردی است که ممکن است مربوط به مرد باشد. از این‌رو آزمایش اسپرم برای تشخیص ناباروری مرد انجام می‌شود. این آزمایش به منظور تشخیص کمبود تعداد اسپرم و اختلالات اسپرم صورت می‌گیرد.

علت ناباروری مردان

 *وازکتومى‌ موفق

در آقایانی که متحمل عمل وازکتومی شده‌اند، به منظور اطمینان از عدم وجود اسپرم در مایع منی، این آزمایش انجام می‌شود. در وازکتومى که روشی دائمی برای جلوگیری از باروری است،‌ مجرایی که اسپرم به‌وسیله آن‌ها از بیضه به آلت تناسلی می‌رسد، قطع می‌گردد. پس از آن به منظور اطمینان از عدم وجود اسپرم در منی، آزمایش اسپرم یک‌بار در ماه و به مدت سه ماه توسط پزشک تجویز می‌شود.

اقدامات لازم برای انجام آزمایش اسپرم

اقدامات لازم برای انجام آزمایش اسپرم توسط پزشک به اطلاع فرد می‌رسد. انجام هرکدام از این دستورالعمل‌ها نیز در میزان دقت آزمایش مؤثر است. ازاین‌رو به منظور به دست آمدن بهترین نمونه توصیه می‌شود:

• تا ۲۴ الی ۷۲ ساعت قبل از انجام آزمایش از انزال خودداری نمایید.
• دو الی پنج روز قبل از انجام آزمایش از مصرف الکل، کافئین و مواد مخدر مانند کوکائین و ماری‌جوانا پرهیز کنید.
• قبل از انجام آزمایش از مصرف داروهای گیاهی نیز اجتناب کنید.
• از مصرف هرگونه داروهای هورمونی قبل از آزمایش پرهیز نمایید.

در صورتی مصرف هرگونه دارو نیز توصیه می‌شود با پزشک مشورت نمایید.

آزمایش اسپرم چگونه انجام می‌شود؟

برای انجام آزمایش اسپرم باید نمونه را تحویل پزشک داد و برای گرفتن نمونه چند روش عمده وجود دارد که عبارتند از:

• استمناء
• استفاده از کاندوم در هنگام مقاربت
• انزال از طریق محرک‌های الکتریکی

گرفتن نمونه مناسب

روش شایع برای نمونه گیری در آزمایشگاه، خود ارضائی است، گرچه در بعضی از مراکز، امکان حضور زوجین حین آزمایش وجود دارد. درگرفتن نمونه مناسب، دو عامل اصلی دخیل است. اول اینکه مایع منی باید در دمایی مانند دما بدن نگهداری شود و چنانچه گرم‌تر و سردتر شود، نتیجه آزمایش صحیح نخواهد بود. دوم اینکه مایع خارج‌شده ظرف مدت ۳۰ الی ۶۰ دقیقه پس از خارج شدن باید تحت آزمایش قرار بگیرد.

عوامل دخیل در آزمایش

برخی عوامل می‌تواند درنتیجه آزمایش تأثیر منفی برجای گذارد. این عوامل عبارت‌اند از:

• تماس اسپرم با اسپرم کش
• انجام آزمایش در هنگام بیماری و استرس
• خطاهای آزمایشگاهی
• آلودگی نمونه

نکته: تاکنون نیز خطری در رابطه با آزمایش اسپرم گزارش نشده است.

درصورتی‌که تعداد اسپرم‌ها در زمان آزمایش طبیعی نباشد، عوامل مختلفی توسط پزشک مشخص می‌گردد که ممکن درنتیجه آزمایش تأثیرگذار باشند. این عوامل شامل موارد زیر می‌گردد:

• الکل
• کافئین
• داروهای گیاهی
• برخی داروها که سبب کاهش تعداد اسپرم هستند
• مواد مخدر
• دخانیات

• آزمایش اسپرم در منزل

  انجام آزمایش اسپرم در منزل نیز مقدور است اما این آزمایش فقط تعداد اسپرم‌ها را مشخص میکند و شکل و حرکت آن‌ها قابل‌بررسی نیست. به‌طور طبیعی نتیجه آزمایش اسپرم ظرف مدت ده دقیقه قابل‌مشاهده است.

  میزان طبیعی اسپرم، ۲۰ میلیون در هر میلی‌لیتر است اما درصورتی‌که آزمایش‌های خانگی کمتر از این میزان باشند، به معنای کامل نازایی نیستند، زیرا همان‌طور که پیش‌تر گفته شد فقط تعداد اسپرم‌ها در آزمایش خانگی مشخص میشود و عوامل دیگر قابل بررسی نیستند.

  ازاین‌رو در صورت نگرانی در مورد نازایی، بهترین گزینه انجام آزمایش توسط آزمایشگاه تخصصی است، زیرا نتایج بسیار جامع و تخصصی است.

  نتیجه طبیعی آزمایش به چه صورت است؟

  پس از گرفتن نمونه، نتیجه آزمایش ظرف مدت ۲۴ ساعت الی یک هفته آماده است و این بستگی به آزمایشگاه دارد. پزشک از طریق نتیجه آزمایش اسپرم ، عوامل مختلفی را بررسی می‌کند، این عوامل عبارتند از:

   شکل اسپرم

   به‌طور طبیعی بیش از ۵۰ درصد اسپرم‌ها باید شکل طبیعی خود را داشته باشند. درصورتی‌که ناهنجاری‌های ظاهری بیش از ۵۰ درصد باشد و شکل اسپرم طبیعی نباشد، شانس باروری کاهش می‌یابد. ناهنجاری‌های ظاهری ممکن است در قسمت سر، تنه و دم اسپرم وجود داشته باشد.

   شایعترین دلیل اختلال در مقادیر فوق وجود واریکوسل در فرد است. وجود خون (گلبول قرمز) در مایع منی همواره نشانه اختلال در مجاری انزالی نیست، اما وجود میکرو ارگانیسم و گلبول سفید همواره دال بر عفونت مجاری انزالی بوده که نیازمند درمان مناسب جهت حصول باروری است.

  در واقع گلبول های سفید در زمان استرس مواد توکسیک و سمی ترشح میکنند که میتواند باعث اختلال در اسپرم و متعاقبا در باروری آزمایشگاهی یا تلقیح داخل رحمی شود. در ضمن وجود هر گونه عفونت، التهاب و بیماری تب دار میتواند باعث تأثیر معکوس روی پارامترهای آزمایش اسپرم شود.

  حرکت

  حرکت اسپرم نقش بسیار مؤثری در بارور کردن تخمک دارد. درنتیجه آزمایش طبیعی بیش از ۵۰ درصد از اسپرم‌ها تا یک ساعت پس از انزال باید خود را به تخمک برسانند. میزان حرکت اسپرم از عدد ۰ تا ۴ مشخص می‌شود و صفر به معنای عدم حرکت اسپرم است. عدد ۳ و ۴ نیز حرکت مطلوب را نشان می‌دهند.

  شایعترین اختلال مشاهده شده در آزمایش اسپرم، اختلال در حرکت اسپرم ها می باشد. حرکت اسپرمها به ٤ کلاس حرکتی تقسیم میشود:

• class A

• اسپرم های کاملا متحرک با حرکت رو به جلو و کاملا مناسب برای باروری، که باید بیش از ٢٥٪‏ اسپرم ها را تشکیل دهند.

• class B

• اسپرم با حرکت آهسته که باید بیش از ٢٥٪‏ اسپرم ها را تشکیل دهد، بطوریکه در یک آزمایش نرمال اسپرم مقادیر اسپرم های A+B بیش از ٥٠٪‏ باشد.

• class C

• اسپرم با تحرک درجا

• class D

• اسپرم فاقد تحرک، که این اسپرم ها نقشی در باروری ندارند.

  

   pH

  PH طبیعی مایع منی بین٧.٢ تا ٨ میباشد. مقادیر PH پایینتر (مایع منی اسیدی) به علت فقدان ترشحات سمینال وزیکل و انسداد مجاری انزالی و PH بالاتر(مایع منی قلیایی) به علت کاهش هورمونهای جنسی، عفونت و التهاب یا استفاده از مواد مخدر باشد.

   حجم

  حجم یک انزال طبیعی بین ٢cc تا ٥cc بوده که کمتر از ٥ درصد آن اسپرم و بقیه حجم، مایع منی به خاطر ترشحات غدد پروستات و سمینال وزیکل است. حجم کمتر از ١cc قادر به خنثی کردن محیط نامطلوب واژن برای اسپرم ها نمی باشد. حجم کمتر از نرمال به علت ارگاسم ناکامل، عدم رعایت زمان بندی آزمایش و یا جمع آوری بد نمونه می باشد.

   تعداد اسپرم

  نکته ی دیگر، تعداد اسپرم موجود در مایع منی بوده، که میزان نرمال آن بالاتر از ٢٠ میلیون در هر سی سی و حداقل ٤٠ میلیون اسپرم می باشد.

  در صورت نبود هیچگونه اسپرمی در مایع منی (azoospermia)، بیمار کاندید نمونه برداری از بیضه (testis biopsy) جهت افتراق علل انسدادی (تولید اسپرم به صورت نرمال در بیضه اما انسداد در مسیر خروج و عدم وجود اسپرم در مایع منی) از غیر انسدادی (عدم توانایی بیضه جهت تولید اسپرم) می شود.

  در صورتی که اسپرم کمتر از ٥ میلیون در هر سی سی باشد بیمار کاندید IVF و در صورتی که اسپرم کمتر از ١ میلیون در هر سی سی باشد بیمار کاندید تزریق اسپرم داخل تخمک(ICSI) است.

   ظاهر

  رنگ ظاهری اسپرم باید سفید تا خاکستری یا مایل به شیری باشد. قرمز بودن اسپرم می‌تواند به دلیل وجود خون در اسپرم باشد. همچنین زرد بودن رنگ اسپرم نیز به دلیل آلودگی یا عوارض برخی داروها است.

   طبیعی نبودن نتیجه آزمایش اسپرم به چه معناست؟

  طبیعی نبودن اسپرم می‌تواند به ناتوانی آن در بارور کردن تخمک و در نتیجه نازایی منجر شود. نتیجه غیرطبیعی آزمایش اسپرم دلایل متعددی را در برمی‌گیرد. برخی از این دلایل عبارت‌اند از:

• نازایى‌
• التهاب
• عدم توازن هورمونی
• بیماری مانند دیابت
• عوامل ژنتیکی
• امواج رادیواکتیو

• در صورت عادی نبودن نتیجه آزمایش اسپرم، پزشک چند نمونه آزمایش‌های دیگر برای فرد تجویز می‌کند. این آزمایش‌ها شامل موارد زیر هستند:

• آزمایش‌های ژنتیک
• آزمایش هورمون
• آزمایش ادرار پس از انزال
• نمونه‌برداری از بیضه