چکاپ و آزمایش های مربوط به آن
منظور از آزمایش های دوره ای یا چکاپ چیست؟
چکاپ در علم پزشکی به معنای تعیین سطح پایه سلامت هر فرد و انجام کلیه معاینات و آزمایش های لازم بر حسب سن و جنس جهت بررسی وجود بیماری هایی است که هنوز علامت دار نشده اند و یا دارای علائم خفیف و نامشخصی می باشند.
دلیل انجام آزمایشات دوره ای چیست؟
در علم پزشکی بیماری های مهمی وجود دارند که علائم خود را بسیار دیر و در مراحل انتهایی بیماری بروز می دهند به گونه ای که فرد زمانی متوجه بیماری خود می شود که فرصت زیاد و مغتنمی را برای درمان از دست داده است. این در حالی است که در این بیماری ها تشخیص زودرس و درمان سریع، رمز موفقیت در بهبود بیمار است به گونه ای که هر چه این تشخیص و درمان به تأخیر بیافتد، احتمال بهبود بیمار حتی با وجود درمان، کمتر خواهد شد (مانند بسیاری از سرطان ها).
بنابراین یکی از فواید چکاپ، تشخیص زودرس و درمان هر چه بهتر و سریع تر بیماری است. از طرف دیگر در بسیاری از بیماری ها تشخیص زودرس بیماری و شروع اقدامات درمانی مانع پیشرفت بیماری به مراحل انتهایی خواهد شد به گونه ای که تاثیر این پیشگیری بسیار بیشتر و کم هزینه تر از درمان در مراحل انتهایی می باشد؛ به عنوان مثال تشخیص کم کاری غده تیروئید در نوزادان و درمان به موقع آن از عقب ماندگی ذهنی کودک جلوگیری می کند. هم چنین تشخیص زود هنگام افزایش چربی های خون باعث کنترل آن و عدم بروز گرفتگی عروق و سکته های قلبی و مغزی می شود.
چکاپ شامل چه آزمایش هایی می شود؟
انجام آزمایشات مربوط به چکاپ در گروه های مختلف سنی و هم چنین در دو جنس زن و مرد متفاوت است. بر اساس طبقه بندی زیر به بررسی آزمایش های دوره ای در گروه های مختلف می پردازیم:
آزمایش های لازم برای دوران نوزادی و شیرخوارگی:
- کم کاری مادرزادی تیروئید (هایپوتیروئیدی مادرزادی)
- فنیل کتونوری (PKU)
- گالاکتوزمی و فروکتوزمی
- بیماری شربت افرا
- بیماری فاویسم
- رشد مادرزادی بیش ازحد قشر غدد فوق کلیوی
آزمایش های لازم برای دوران کودکی(۲-۱۲ سال):
- شمارش سلول های خونی (CBC) و اندازه گیری هموگلوبین برای تعیین کم خونی
- در صورتی که پزشک در بررسی های خود به مورد خاصی برخورد کند، برای او آزمایشات تکمیلی دیگری را درخواست می نماید.
آزمایش های لازم برای دوران جوانی و میانسالی:
- بررسی دوره ای و انجام آزمایش های منظم پزشکی
آزمایش های ویژه بانوان:
- پاپ اسمیر و تست HPV: زنانی که از لحاظ جنسی فعال بوده و سنشان بالاتر از ۲۱ سال می باشد می بایست هر ۲-۱ سال یکبار این تست را برای تشخیص زود هنگام سرطان دهانه رحم انجام دهند.
- ماموگرافی: زنان ۳۹- ۲۰ سال می بایست هر ۲ سال یک بار و زنان بالای ۴۰ سال، سالی یک بار سینه های خود را برای تشخیص زود هنگام سرطان سینه مورد آزمایش قرار دهند.
- تست پوکی استخوان: پس از یائسگی و یا در سن ۶۰ سالگی حتما تست تراکم استخوان باید انجام شود. همچنین آزمایشات بررسی سطوح ویتامین D و کلسیم باید به صورت دوره ای چک شود.
آزمایش های ویژه آقایان:
- تست بررسی سرطان پروستات: این تست سالی یک مرتبه از سن ۵۰ سالگی به بعد باید انجام شود.
آزمایش های لازم برای هر دو جنس:
- کلسترول: از سن ۲۰ سالگی به بعد حداقل هر ۵ سال یک بار چک شود.
- فشار خون: هر ۲ سال یکبار چک شود.
- قند خون: از سن ۴۰ سالگی به بعد هر ۳ سال یکبار چک شود.
- سرطان روده بزرگ: از سن ۵۰ سالگی به بعد حتما این تست بطور مرتب انجام شود.
- بیماری های آمیزشی: افرادی که دارای رابطه ی جنسی پرخطر بوده اند حتما باید آزمایش های مربوطه را انجام دهند.
- آب مروارید و گلوکوما: از سن ۴۰ سالگی به بعد فشار و سلامتی چشم ها باید بطور مرتب چک شود.
- سلامتی لثه و دندان ها: هر ۶ ماه یکبار حتما به دندانپزشک مراجعه شود
- بهتر است وزن بدن هر ۶ماه یکبار چک شود. نسبت به ضایعات و تغییر رنگ پوست بدن حساس باشید؛ همچنین توده های غیر طبیعی و زخم هایی که نسبت به بهبودی مقاوم می باشند را نادیده نگیرید چون ممکن است علایم سرطان باشند.
آزمایش های لازم پیش از بارداری:
- شمارش سلول های خونی
- تعیین گروه خونی و Rh
- تعیین قند خون ناشتا
- آنالیز کامل و کشت ادرار
- آزمایش HIV برای اطمینان از عدم ابتلا به ایدز
- آزمایشVDRL برای اطمینان از عدم ابتلا به سیفلیس
- آزمایش مربوط به سرخچه و هپاتیتB
آزمایش های لازم حین بارداری:
- تست غربالگری سه ماهه اول بارداری (دبل مارکر): این آزمایشاز هفته ۱۱ تا اواخر هفته ی ۱۳ و ۶ روز قابل انجام است و جهت رسم نمودار NT رعایت این هفته الزامیست. این تست برای غربالگری بیماری های ژنتیکی نظیر سندرم داون انجام می گیرد.
- تست غربالگری سه ماهه دوم بارداری (کواد مارکر) : این آزمایش از ۱۴ تا ۲۲ هفتگی قایل انجام است اما بهترین زمان برای دریافت نتیجه ی مطلوب ۱۵ هفته و ۲ روز تا ۱۸ هفتگی می باشد. این تست نیز برای غربالگری سندرم داون انجام می گیرد.
- غربالگری دیابت حاملگی: بهترین زمان برای انجام این آزمایش هفته های ۲۴-۲۸ حاملگی است؛ اما در مورد زنان باردار در معرض خطر یعنی کسانی که BMI>۲۹، سابقه ی مرده زایی، حداقل دوبار سقط خود به خودی، تولد نوزاد با وزن مساوی یا بیشتر از ۴ کیلوگرم، سابقه فامیلی دیابت دارند، توصیه می شود که در هنگام اولین مراجعه پیش از هفته ۲۴ و یا حداکثر بین هفته ی ۲۴ تا ۲۸ حاملگی حتما از نظر دیابت مورد بررسی قرار گیرند.
- غربالگری عفونت های واژن: در برخی از زنان باردار میکروب های ریزی در محیط واژن رشد می کنند که می توانند منجر به عفونت کیسه جنین و پارگی زودرس آن شوند. با انجام معاینه ی ساده ی واژن و فرستادن نمونه ترشحات واژن به آزمایشگاه، می توان سریعا این وضعیت را تشخیص داد.
- غربالگری مجدد برای آنتی بادی های Rh : تمام زنان باردار Rh منفی که در ابتدای بارداری آمپول روگام دریافت نکرده اند، باید بین هفته های ۲۶-۲۸ حاملگی مورد آزمایش مجدد قرار گیرند.
- آزمایش کامل ادرار: برای بررسی عفونت ادراری و مقادیر بالای پروتئین در ادرار
- شمارش سلول های خونی (CBC) و اندازه گیری هموگلوبین برای تعیین کم خونی